کوک زندگی | کانون و مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی کوک زندگی
تاریخ انتشار:
بازدید:
40 بازدید
جایگاه خانواده در اجتماع از نظر اسلام و مقایسه با نگرش غربی
خانواده به عنوان یکی از مهم ترین نهادهای اجتماعی، دارای کارکردهای بسیار فراوانی است که دیگر نهادها نمی توانند جایگزین خوبی برای آن باشند. در ادامه با ما همراه باشید تا با شش کارکر اجتماعی نهاد خانواده بیشتر آشنا بشوید.
خانواده از گذشته همواره واحدی اقتصادی بوده است؛ که اعضای آن برای تامین نیازهای معیشتی مشترک با همکاری یکدیگر به کارتولیدی یا خدماتی می پرداختند.
کارکردهای اجتماعی
خانواده یک نهاد اجتماعی بسیار با ارزشی است که در اسلام تاکید فراوانی برآن شده است وکارکردهای گوناگونی دارد. این کارکردها شامل کارکردهای روانی و اجتماعی می شود، کارکرد روانی ازطریق ارضای نیازهای جنسی، وارضای نیازهای عاطفی حاصل می شود.
کارکردهای اجتماعی آن عبارت است از آرامش روانی همسران و دراجتماع، تداوم نسل، گسترش فرهنگ دینی، جلوگیری از انواع انحرافات اجتماعی، مشروعیت بخشی به فرزندان و تامین نیازهای معیشتی که هرکدام در مرتبه ای خاص قراردارد.
۳.گسترش فرهنگ دینی
گسترش فرهنگ دینی از مهمترین اهداف ازدواج و تشکیل خانواده دراسلام می باشد. دربیان اهمیت این هدف از دیدگاه اسلام، می توان به شواهدی استناد کرد. ازجمله قرآن کریم درذیل آیه «نساوکم حرث لکم فاتوا حرثکم این شئتم. «زنان شما همچون کشتزار برای شما هستند؛ پس هرگاه خواستید به کشتزار خوددرآیید.» می فرماید؛«وقدموالانفسکم؛ وبرای خودتان پیش بفرستید»که علامه طباطبایی (ره) در تفسیر این فراز اخیر می فرماید: مقصود از جمله «وبرای خودتان پیش بفرستید» خطاب مردان یا مجموع مردان و زنان به این تکلیف آن است که ایشان را به ابقای نوع انسان ازطریق ازدواج متناسب ترغیب کند.
باتوجه به اینکه خداوند ازنوع انسان و ابقای آن چیزی جز حیات دین و گسترش توحید وعبادت خود به واسطه‌ی پرهیزگاری عام انسان ها نمی خواهد. منظور این خطاب گرچه دردرجه نخست، تولید مثل و تقدیم اعضای جدید به اجتماعی است که پیوسته افرادش رابه سبب مرگ و فنا ازدست می دهد
«اگرتولید مثل نباشد»جمعیت به مرور زمان کاهش پیدا میکند، اما این نه بدان سبب است که افراد جدید به خودی خود مطلوبند،بلکه غرض آن است که به واسطه‌ی آنها یاد خداوند نیز باقی بماند.
به دلیل اهمیت این هدف، اسلام برای برخی کارکردهای خانواده که به این هدف خدمت می کنند و می توان آنها را مکانیزم های تحقق آن هدف تلقی کرد،اهتمام ویژه ای قائل شده است که ازجمله می توان به کارکرد جامعه پذیری و آموزش دینی فرزندان اشاره کرد.
دراین ارتباط، درمتون دینی سفارشهای فراوانی به آموزش قرآن کریم، اعتقادات دینی و مناسک و احکام شرعی به فرزندان کودک و نوجوان دیده می شود برای نمونه هم، تعلیم قرآن به فرزندان از حقوق فرزند بر پدر به شمار آمده است .
ازاین گذشته، همیاری و حمایت معنوی اعضای خانواده به ویژه همسران از یکدیگر، کارکرد دیگر خانواده در راستای گسترش فرهنگ دینی می باشد، که اولیای دین نسبت به آن عنایت داشته اند. در برخی روایات به این نکته اشاره شده که ازویژگی‌های همسر مناسب آن است که همسرش را در بندگی و اطاعت خداوند و انجام وظایف دینی یاری برساند.
۴.جلوگیری از انحرافات اجتماعی
از منظر جامعه شناسی،کنترل اجتماعی یکی دیگر از کارکردهای نهاد خانواده است که یا از راه نظارت مستقیم و متقابل اعضای خانواده بر رفتار یکدیگر و یا به طور غیرمستقیم و به عنوان پیامد کارکردهایی مانند ارضای نیاز های جنسی و عاطفی و جامعه پذیری تحقق پیدا می کند.
اسلام نیز جلوگیری از انحرافات اجتماعی را یکی از اهداف ازدواج به شمار آورده و در راستای تحقق این هدف بر کارکردهای نظارتی یادشده تاکید کرده است.
درخصوص نظارت مستقیم، افزون بر ادله عام امربه معروف ونهی از منکر، که طبق تصریح قرآن کریم همه مردان وزنان را در بر می گیرند، ادله ای درخصوص نقش نظارتی اعضای خانواده وارد شده است، ازجمله قرآن کریم میفرماید؛ «یاایهاالذین امنوا قواانفسکم واهلیکم نارا؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده خودرا از آتش دوزخ نگاه دارید»، که ائمه اطهار (علیهم السلام) مفاد این آیه شریفه رابه انجام وظیفه امر به معروف و نهی از منکر تفسیر نموده اند.
برحسب روایتی معتبر، از امام جعفر صادق (علیه السلام) درباره چگونگی حفظ خانواده از آتش دوزخ سوال شده و حضرت پاسخ داد؛ «آنان رابه آنچه خداوند امرکرده، امر می نمایی ازآنچه خداوند نهی نموده ،نهی می کنی؛ پس اگرفرمانت را پذیرفتند، آنان راازآتش حفظ کرده ای و اگر نافرمانی کردند، تو وظیفه ات را به انجام رسانده ای».
ازسوی دیگر، بررسی آثار کنترلی جامعه پذیری برروی فرزندان، جنبه دیگری از کنترل غیرمستقیم ازسوی خانواده را آشکار می سازد. روشن است که فرزندان درنتیجه آموزش های دینی و اخلاقی که در خانواده دریافت می کنند، یک عامل نیرومند کنترل و خویشتن داری دربرابر انحرافات اجتماعی رادرخود درونی می سازند. ازمصادیق بارز این موضوع، آشنایی فرزندان با نماز است که به تعبیرقرآن کریم افراد را از فحشا دور نگه می دارد.
- تامین آرامش روانی:
- تداوم نسل:
۳.گسترش فرهنگ دینی
گسترش فرهنگ دینی از مهمترین اهداف ازدواج و تشکیل خانواده دراسلام می باشد. دربیان اهمیت این هدف از دیدگاه اسلام، می توان به شواهدی استناد کرد. ازجمله قرآن کریم درذیل آیه «نساوکم حرث لکم فاتوا حرثکم این شئتم. «زنان شما همچون کشتزار برای شما هستند؛ پس هرگاه خواستید به کشتزار خوددرآیید.» می فرماید؛«وقدموالانفسکم؛ وبرای خودتان پیش بفرستید»که علامه طباطبایی (ره) در تفسیر این فراز اخیر می فرماید: مقصود از جمله «وبرای خودتان پیش بفرستید» خطاب مردان یا مجموع مردان و زنان به این تکلیف آن است که ایشان را به ابقای نوع انسان ازطریق ازدواج متناسب ترغیب کند.
باتوجه به اینکه خداوند ازنوع انسان و ابقای آن چیزی جز حیات دین و گسترش توحید وعبادت خود به واسطه‌ی پرهیزگاری عام انسان ها نمی خواهد. منظور این خطاب گرچه دردرجه نخست، تولید مثل و تقدیم اعضای جدید به اجتماعی است که پیوسته افرادش رابه سبب مرگ و فنا ازدست می دهد
«اگرتولید مثل نباشد»جمعیت به مرور زمان کاهش پیدا میکند، اما این نه بدان سبب است که افراد جدید به خودی خود مطلوبند،بلکه غرض آن است که به واسطه‌ی آنها یاد خداوند نیز باقی بماند.
به دلیل اهمیت این هدف، اسلام برای برخی کارکردهای خانواده که به این هدف خدمت می کنند و می توان آنها را مکانیزم های تحقق آن هدف تلقی کرد،اهتمام ویژه ای قائل شده است که ازجمله می توان به کارکرد جامعه پذیری و آموزش دینی فرزندان اشاره کرد.
دراین ارتباط، درمتون دینی سفارشهای فراوانی به آموزش قرآن کریم، اعتقادات دینی و مناسک و احکام شرعی به فرزندان کودک و نوجوان دیده می شود برای نمونه هم، تعلیم قرآن به فرزندان از حقوق فرزند بر پدر به شمار آمده است .
ازاین گذشته، همیاری و حمایت معنوی اعضای خانواده به ویژه همسران از یکدیگر، کارکرد دیگر خانواده در راستای گسترش فرهنگ دینی می باشد، که اولیای دین نسبت به آن عنایت داشته اند. در برخی روایات به این نکته اشاره شده که ازویژگی‌های همسر مناسب آن است که همسرش را در بندگی و اطاعت خداوند و انجام وظایف دینی یاری برساند.
۴.جلوگیری از انحرافات اجتماعی
از منظر جامعه شناسی،کنترل اجتماعی یکی دیگر از کارکردهای نهاد خانواده است که یا از راه نظارت مستقیم و متقابل اعضای خانواده بر رفتار یکدیگر و یا به طور غیرمستقیم و به عنوان پیامد کارکردهایی مانند ارضای نیاز های جنسی و عاطفی و جامعه پذیری تحقق پیدا می کند.
اسلام نیز جلوگیری از انحرافات اجتماعی را یکی از اهداف ازدواج به شمار آورده و در راستای تحقق این هدف بر کارکردهای نظارتی یادشده تاکید کرده است.
درخصوص نظارت مستقیم، افزون بر ادله عام امربه معروف ونهی از منکر، که طبق تصریح قرآن کریم همه مردان وزنان را در بر می گیرند، ادله ای درخصوص نقش نظارتی اعضای خانواده وارد شده است، ازجمله قرآن کریم میفرماید؛ «یاایهاالذین امنوا قواانفسکم واهلیکم نارا؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده خودرا از آتش دوزخ نگاه دارید»، که ائمه اطهار (علیهم السلام) مفاد این آیه شریفه رابه انجام وظیفه امر به معروف و نهی از منکر تفسیر نموده اند.
برحسب روایتی معتبر، از امام جعفر صادق (علیه السلام) درباره چگونگی حفظ خانواده از آتش دوزخ سوال شده و حضرت پاسخ داد؛ «آنان رابه آنچه خداوند امرکرده، امر می نمایی ازآنچه خداوند نهی نموده ،نهی می کنی؛ پس اگرفرمانت را پذیرفتند، آنان راازآتش حفظ کرده ای و اگر نافرمانی کردند، تو وظیفه ات را به انجام رسانده ای».
ازسوی دیگر، بررسی آثار کنترلی جامعه پذیری برروی فرزندان، جنبه دیگری از کنترل غیرمستقیم ازسوی خانواده را آشکار می سازد. روشن است که فرزندان درنتیجه آموزش های دینی و اخلاقی که در خانواده دریافت می کنند، یک عامل نیرومند کنترل و خویشتن داری دربرابر انحرافات اجتماعی رادرخود درونی می سازند. ازمصادیق بارز این موضوع، آشنایی فرزندان با نماز است که به تعبیرقرآن کریم افراد را از فحشا دور نگه می دارد.
- مشروعیت بخشی به فرزندان
- تامین نیازهای معیشتی
