توانایی قاطعیت در ارتباط
دسته دوم از مهارت هایی که جزو گروه مهارت های مهم زندگی می باشد، مهارت هایی است که متمرکز بر روابط میان انسان هاست. هدف این مهارت ها، گسترش کمی و کیفی روابط میان فردی است.
از آن روی که انسان موجودی است اجتماعی، بدون ارتباط میان او و دیگران، زندگی برای او بسیار سخت خواهد شد. از همین روی، توجه به این گروه مهارتی، آثار بسیار زیادی بر روی سلامت روان افراد خواهد گذاشت.
در این گروه، سه مهارت بسیار مهم نیز وجود دارد:
- ارتباط موثر
- قاطعیت
- مذاکره و حل تعارض
آنچه مخرج مشترک هر سه مهارت به شمار می آید، مفهوم ارتباط می باشد.
مهارت قاطعیت
ارتباط همانند تیغ دو لبه ایست که می تواند گاه به نفع انسان باشد، آن زمانی که به درستی از آن استفاده شود و گاه می تواند آسیب ها و ضررهایی را برای انسان به همراه داشته باشد و آن زمانی است که اصول و قواعد لازم در آن، مورد توجه انسان قرار نپرفته باشد.
درست است که ارتباط با دیگران، امری بسیار ضروری به شمار می آید و در سلامت روان افراد، نقش بسیار مهمی را ایفا می کند؛ ولی باید توجه داشت که اگر این ارتباط به درستی شکل نگیرد، می تواند سلامت روان فرد را مورد خدشه و آسیب قرار دهد.
گاه همین ارتباط که به عنوان نیاز ضروری زندگی انسان شمرده می شود، خود می تواند منبع آسیب به سلامت روان هم باشد. در اطراف خودمان با افرادی روبه رو هستیم که زورگو هستند، خودخواه هستند و یا از دیگران به عنوان ابزار رشد خود بهره می گیرند و یا خواسته های غیر منطقی دارند و چیزی که در تفکر خود دارند یک تفکر برد-باخت است. یعنی برد برای خود و باخت هم برای دیگری.
حالا در ارتباط با این افراد باید چه برخوردی کرد؟
تعریف قاطعیت
قاطعیت، یک امر خودمراقبتی در روابط بین فردی محسوب می شود. وارد شدن به رابطه بدون داشتن قاطعیت، به مانند کسی می ماند که در جنگی بدون سپر وارد شود. چرا که در این رابطه ممکن است، آسیب هایی به همراه این رابطه باشد، شخص بدون قاطعیت نمی تواند آسیب های این رابطه را از خودش دفع کند.
قاطعیت چیست و چه مولفه هایی دارد؟
- توانایی «نه» گفتن: یادتان باشد که هر «نه» ای نشانه قاطعیت نیست، «نه» ای که در چارچوب های دینی، فرهنگی و … باشد، می تواند مصادیق واقعی قاطعیت قرار بگیرد.
- توانایی درخواست کردن: توانایی تقاضای از دیگران می تواند نشان دهنده قاطعیت است. باید توجه داشت که توانایی بیان هر قاطعیتی هم جزو مولفه های قاطعیت به شمار نمی آید. اگر درخواست و تقاضایی در غیر چارچوب باشد، ممکن است مصداق رفتارهای نابهنجار باشد.
- توانایی ابراز سازنده احساسات مثبت و منفی: برای بعضی ها، بیان احساسات مثبت بسیار سخت است و یا دارای احساسات منفی زیادی هستند، به راحتی با دیگران قهر می کنند، لج می کنند و یا سخنان ناروا می زنند. برخی افراد نیز وجود دارند که احساسات منفی خود را بیان نمی کنند ولی به شدت در غیاب شخص و به طور پنهانی، رفتارهای مخرب گونه از خودشان بروز می دهند.
- توانایی شروع، حفظ و پایان دادن یک رابطه: بعضی از افراد هستند که نمی توانند یک رابطه را شروع کنند، برخی از افراد توانایی آن را ندارند که یک رابطه را حفظ کنند و گروهی دیگر نیز وجود دارند که نمی توانند در صورت نادرست بودن یک رابطه، آن را به اتمام برسانند.
این چهار مولفه، مولفه هایی هستند که به شکل دهی قاطعیت کمک می کنند. قاطعیت دارای طیف خاص و دارای قلمرو هست. کسی که هیچکدام یک از این چهار مولفه را دارا نیست، شخصی است که قاطعیت ندارد و فردی که همه این موارد را به درستی و در یک چارچوب مشخص دارد، در سر دیگر طیف قرار دارد و می توان او را فردی قاطع نامید.
قلمروی قاطعیت
انسان در زندگی خود دارای روابط متنوع و گوناگونی می باشد. روابط با همسر، فرزندان، والدین، همکاران، دوستان و … از جمله این تنوع ارتباطی هستند. برخی از افراد هستند که در برخی قلمروهای خاصی این قاطعیت را از خود نشان می دهند. به عنوان نمونه در ارتباط با همسر این قاطعیت را دارند؛ ولی در رابطه با فرزندان و یا دوستان این قاطعیت در آنها دیده نمی شود.
بیان این نکته نیز بسیار مهم و حائز اهمیت است که قاطعیت، یک مهارت اکتسابی است، چیزی به نام قاطعیت ذاتی نداریم و نخواهیم داشت.
چرا باید مهارت قاطعیت را آموخت؟
برای ارتباط با دیگران، الگوهای گوناگونی در ارتباط قابل تصور است. اما موثرترین سبک یا الگوی ارتباطی، الگوی قاطعیت است. گاه بین رضایت خود و رضایت دیگری، تعارض می بینیم. برخی از افراد سهل گیرانه برخورد می کنند و به گونه ای سلطه پذیرانه، تن به خواسته های دیگران می دهند.
در تعارض های درونی میان رضایت خود و رضایت دیگری، سه عامل وجود دارد که در انتخاب شما میان این دو بسیار موثرند. این سه عامل عبارتند از:
- فرهنگ (نه گفتن برای ایرانی ها سخته!)
- شخصیت (برخی شخصیت رابطه محوردارند و در رابطه به دنبال رضایت دیگری هستند، به گونه ای دارای شخصیت وابسته و سلطه پذیرند و برخی دیگر هدف محورند و رضایت خود را فقط در این رابطه ها طلب می کنند همچون شخصیت های خود شیفته و کمال گرا)
- مهارت ها (از جمله مهارت هایی که می تواند در حل این تعارض یاری و مدد رسانی کند، قاطعیت است)
در این مهارت، فرد می آموزد که قاطعیت راه نجات او از این دست از آسیب هاست.
